Tłumaczenie różnego rodzaju tekstów to bardzo złożony proces. Tłumacz musi nie tylko doskonale znać oba języki, ale również w odpowiedni sposób stosować strategie i techniki tłumaczeniowe, dopasowując je m.in. do kontekstów kulturowych oraz wymagań odbiorców. Opanowanie tych narzędzi jest sposobem na uzyskanie wysokiej jakości przekładu, który będzie w pełni zrozumiały dla czytelników. Jakie strategie i techniki są najczęściej stosowane przez tłumaczy?
Strategie tłumaczeniowe i techniki tłumaczenia – czym się różnią?
Strategie tłumaczeniowe często bywają mylone z technikami tłumaczenia, choć są one nieco szerszych pojęciem. Strategie można rozumieć jako ogólny plan działania tłumacza, w którym uwzględnia się m.in. cel przekładu, oczekiwania docelowej grupy odbiorców oraz kontekst kulturowy. Taki plan zazwyczaj powstaje już na etapie analizy tekstu źródłowego. Obierając określoną strategię translatorską, tłumacz decyduje np. o tym, czy przekład zachowa formę oryginału. Z drugiej strony może dążyć do tego, aby tekst był maksymalnie zrozumiały dla czytelnika.
Techniki tłumaczenia to z kolei bardziej konkretne narzędzia, które odnoszą się do działań podejmowanych już w trakcie samego przekładu. Można opisać je jako pewnego rodzaju zabiegi językowe, które tłumacz dobiera po to, aby jak najlepiej przekazać znaczenie danego słowa, zdania lub kontekstu. Dzięki odpowiednio dobranym technikom można radzić sobie z rozbieżnościami między językami i z różnicami kulturowymi.
Po co stosuje się strategie translatorskie?
Strategie tłumaczeniowe pozwalają uzyskać spójny, dobrze przygotowany przekład, który spełnia założenia tłumacza i oczekiwania odbiorców. Bez jasno określonej strategii tłumacz mógłby zagubić się w trudniejszych fragmentach tekstu. Przyjęcie określonej strategii translatorskiej pozwala także zachować wymagany styl oraz terminologię. Jest to szczególnie ważne w przypadku przekładów specjalistycznych tekstów, na przykład prawniczych lub medycznych. Z kolei podczas tłumaczenia tekstów literackich trzymanie się wybranej strategii umożliwia utrzymanie określonego klimatu książki.
Stosowanie metod tłumaczenia w dużym stopniu ułatwia pracę z różnymi rodzajami tekstów. Dzięki nim tłumacz może świadomie dostosować sposób przekładu do konkretnego zadania. W efekcie cały proces przebiega efektywniej, z zachowaniem wysokiej jakości przekładu.
Najpopularniejsze metody tłumaczenia
Strategię zawsze należy dopasować do rodzaju tekstu, z jakim ma się do czynienia. Inne metody stosuje się np. w przypadku tekstów specjalistycznych i prawniczych, a inne w przypadku literackich i marketingowych. Oprócz tego uwzględnia się cel przekładu. Jakie strategie są najczęściej wykorzystywane przez tłumaczy?
Adaptacja
Adaptacja polega na dostosowaniu tekstu do norm i zwyczajów języka docelowego w taki sposób, by treść brzmiała naturalnie dla odbiorcy. Jest to metoda powszechnie stosowana w tłumaczeniu treści marketingowych, reklam oraz tekstów piosenek. W każdym z tych przypadków liczy się nie tyle wierne odwzorowanie słów, ile wywołanie podobnych emocji wśród odbiorców.
Tłumaczenie kulturowe
Ta metoda jest spokrewniona z adaptacją – koncentruje się bowiem na oddaniu realiów i kontekstów specyficznych dla danej kultury. Tłumacz musi niekiedy opatrzyć oryginalny termin wyjaśnieniem lub zastąpić go ekwiwalentem bardziej zrozumiałym dla czytelnika. Tę strategię stosuje się w przypadku, gdy w tekście znajduje się wiele odniesień do zachowań, które mogą być obce kulturowo dla odbiorcy.
Tłumaczenie dosłowne
Polega ono na możliwie najwierniejszym odwzorowaniu struktury i słownictwa oryginału. Najczęściej stosuje się je w tekstach prawniczych i technicznych lub wtedy, gdy zależy nam na precyzyjnym oddaniu treści bez większych ingerencji w styl. Metoda nie sprawdzi się jednak w przypadku tekstów artystycznych, ponieważ wiele sformułowań mogłoby brzmieć sztucznie.
Tłumaczenie komunikatywne
Wybierając tę strategię, tłumaczowi zależy na tym, aby tekst był maksymalnie zrozumiały dla odbiorcy. Przekład musi być z jednej strony zgodny z kontekstem oryginału, ale z drugiej jak najbardziej jasny. Tę metodę zwykle stosuje się w tekstach informacyjnych, instrukcjach oraz przekładach prasowych.
Tłumaczenie semantyczne
W tym przypadku tłumacz próbuje zachować możliwie najwięcej niuansów i konotacji obecnych w oryginalnym tekście. Ta metoda jest często stosowana w przekładach literackich – z uwagi na to, że mają one wiele znaczeń. Przekład wymaga zatem nie tylko odwzorowania dosłownej treści, ale również ukrytych sensów.
Z jakimi technikami tłumaczenia można się spotkać?
W codziennej pracy tłumacz sięga po rozmaite techniki tłumaczenia, które pomagają mu rozwiązywać konkretne problemy językowe. Dzięki ich zastosowaniu tekst docelowy brzmi naturalnie, a jednocześnie spełnia wymogi odbiorców. Z jakimi technikami można się spotkać?
- Tłumaczenie opisowe – polega na zastąpieniu konkretnego wyrazu lub wyrażenia szczegółowym opisem. Ta technika jest wykorzystywana wtedy, gdy w języku docelowym brakuje odpowiedniego ekwiwalentu. Tłumacz dodaje wówczas krótkie wyjaśnienie, by czytelnik nie musiał sięgać po dodatkowe źródła.
- Tłumaczenie parafrazą – w tym przypadku konieczne jest przekształcenie fragmentu oryginalnego tekstu w sposób, który lepiej oddaje sens wypowiedzi w języku docelowym. Tłumaczenie parafrazą często stosuje się przy przekładzie idiomów i metafor.
- Transferacja (tłumaczenie transferem) – polega na przeniesieniu wyrażenia w niezmienionej formie do języka docelowego. Stosuje się ją najczęściej w przypadku nazw własnych, marek, specjalistycznych terminów lub fraz, które nie mają odpowiednika w języku docelowym.
- Transpozycja – oznacza zmianę kategorii gramatycznej lub struktury zdania przy zachowaniu tej samej treści. Przykładowo, tłumacz może zamienić rzeczownik na czasownik, przysłówek na przymiotnik lub zmienić szyk zdania.
- Modulacja – ta technika wymaga zmiany konstrukcji zdania, tak by lepiej brzmiało w języku docelowym, mimo że formalnie odbiega od oryginału. Zachowane zostaje jednak samo znaczenie.
Wybór odpowiedniej strategii i techniki tłumaczeniowej pozwala nie tylko zachować spójność tekstu i oddać jego myśl, ale również stworzyć tekst w pełni zrozumiały i atrakcyjny dla odbiorców. Warto dodać, że nie istnieje jedna, najlepsza i uniwersalna metoda. To od tłumacza zależy to, którą z nich zastosuje – uwzględniając kontekst, intencje autora i potrzeby czytelników.